How to make your own work open access (Greek translation)

From Harvard Open Access Project
Jump to navigation Jump to search


Για να διαβάσετε το αυθεντικό αγγλικό κείμενο πατήστε εδώ. Αυθεντικό κείμενο από τον Peter Suber. Μετάφραση στα ελληνικά Νάνσυ Ποντίκα, 30/09/2013.

Πώς να παρέχετε τα έργα σας σε ανοιχτή πρόσβαση

  • Αυτή η σελίδα είναι μέρος του Προγράμματος Ανοιχτής Πρόσβασης του Χάρβαρντ (Harvard Open Access Project - HOAP).
  • Έγραψα αυτές τις σημειώσεις σαν ένα ενημερωτικό οδηγό για μια παρουσίαση στο Berkman Center στις 23 Οκτωβρίου 2012 - Peter Suber.
  • Οι σημειώσεις αυτές επικεντρώνονται στην ανοιχτή πρόσβαση των άρθρων που είναι αξιολογημένα από συναδέλφους (peer-reviewed) και τις μη αξιολογημένες προ-δημοσιεύσεις (unrefereed preprints). Οι σημειώσεις αυτές δεν κάνουν αναφορά σε βιβλία, πτυχιακές εργασίες και διατριβές, παρουσιάσεις σε συνέδρια, δεδομένα, διδακτικό υλικό, οπτικοακουστικό υλικό, πολυμέσα, κώδικες προγραμματισμού, όμως μπορεί να συμπληρώσω σελίδες για αυτές τις κατηγορίες με το πέρασμα του χρόνου. Το ακροατήριο αυτής της ομιλίας ήταν άτομα του Χάρβαρντ, και έτσι εξηγείται η εκτεταμένη αναφορά στο Χάρβαρντ. Αλλά οι πηγές που έχουν χρησιμοποιηθεί θα είναι χρήσιμες σε ακαδημαϊκούς παντού. Ο πλήρης τίτλος της παρουσίασης ήταν Πώς να παρέχετε τα έργα σας σε ανοιχτή πρόσβαση (είτε αν ανήκετε στο Χάρβαρντ είτε όχι).
  • Τώρα που έχω τις σημειώσεις διαδικτυακά, δέχομαι προτάσεις για βελτιώσεις.
  • Αυτές οι σημειώσεις πρέπει να είναι πιο χρήσιμες από την παρουσίαση. Θα τις ενημερώνω, θα τις συνδέω σε ιστότοπους όπου γίνεται αναφορά και θα χρησιμοποιώ ολόκληρες προτάσεις. Αλλά, εδώ είναι και η παρουσίαση.
  • Επίσης μπορείτε να δείτε το Κεφάλαιο 10 ("Πώς να βοηθήσετε τον εαυτό σας") ("Self-help") από το βιβλίο μου, Open Access (MIT Press, 2012). Το βιβλίο είναι σε ανοιχτή πρόσβαση.
  • Προτεινόμενος ιστότοπος για αυτήν τη σελίδα είναι = http://bit.ly/how-oa.

Δημοσιεύστε σε ένα περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης ("χρυσή" ανοιχτή πρόσβαση) - ("gold" OA).

  • Βρείτε το κατάλληλο περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης. Πηγαίνετε στο Directory of Open Access Journals (DOAJ) και ψάξτε με βάση το θέμα.
  • Καθώς ψάχνετε, να έχετε στο νου σας πως μερικά περιοδικά θα έχουν υψηλή ποιότητα, επιρροή και κύρος. Μερικά θα έχουν χαμηλό.
  • Μερικά θα χρησιμοποιούν ελεύθερες ανοιχτές άδειες, όπως CC-BY. Μερικά θα έχουν πιο περιοριστικές ανοιχτές άδειες, όπως CC-BY-NC ή CC-BY-NC-ND. Μερικά θα προσφέρουν μόνο δωρεάν πρόσβαση (gratis OA) χωρίς ανοιχτές άδειες.
  • Μερικά θα χρεώνουν κάποιο τέλος δημοσίευσης, το οποίο ονομάζεται και χρέωση μεταποίησης άρθρων (Article Processing Charges- APCs) και μερικά μπορεί να μην χρεώνουν.
  • Αν το κατάλληλο περιοδικό για τον σκοπό σας χρεώνει κάποιο τέλος δημοσίευσης, μπορείτε να κοιτάξετε αν ο χρηματοδότης σας ή το πανεπιστήμιό σας μπορεί να το καλύψει.
  • Δεν υπάρχει μια λίστα από χρηματοδότες που είναι πρόθυμοι να πληρώσουν τα τέλη δημοσίευσης για λογαριασμό των υποτρόφων. Αλλά δείτε την ημιτελή λίστα του BioMed Central. Αν το άρθρο που θέλετε να δημοσιεύσετε βασίζεται σε έρευνα που χρηματοδοτείται, επικοινωνήστε με τον φορέα χρηματοδότησης.
  • Πολλά πανεπιστήμια είναι πρόθυμα να πληρώσουν τα τέλη δημοσίευσης για λογαριασμό του ακαδημαϊκού προσωπικού τους.
  • Αν δουλεύετε στο Χάρβαρντ μπορείτε να κάνετε αίτηση στο κεφάλαιο του Χάρβαρντ Harvard Open Access Publishing (HOPE) . Για να δείτε πως μπορείτε να διαθέσετε ένα κεφάλαιο σαν του Χάρβαρντ σε άλλα ιδρύματα, δείτε το Compact for Open-Access Publishing Equity (COPE).
  • Αν ανησυχείτε για το αν θα πληρώσετε τα λεφτά αυτά από την τσέπη σας, να ένα παράδειγμα που θα σας βοηθήσει να εκτιμήσετε τις πιθανότητες. Παρόλο που τα τέλη δημοσίευσης είναι το πιο γνωστό επιχειρησιακό μοντέλο για τα περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης που αξιολογούνται από ακαδημαϊκούς (peer-reviewed OA journals), δεν είναι πολύ σύνηθες. Μόνο περίπου το 30% των περιοδικών ανοιχτής πρόσβασης που αξιολογούνται από τους ακαδημαϊκούς χρεώνουν τέλη δημοσίευσης. Όταν τα περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης χρεώνουν τέλη δημοσίευσης, τα τέλη συνήθως καλύπτονται από τους χρηματοδότες (59%) ή από τα πανεπιστήμια (24%). Μόνο το 12% καλύπτεται από τους συγγραφείς με λεφτά από την τσέπη τους. Δείτε τον Πίνακα 4 από την περιεκτική μελέτη Study of Open Access Publishing (SOAP). Αυτό σημαίνει πως μόνο το 3.6% των συγγραφέων που δημοσιεύουν σε περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης συνολικά (12% από 31%) πληρώνουν τα τέλη από την τσέπη τους. Την ίδια στιγμή, περίπου 50% των άρθρων που δημοσιεύονται σε περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης και αξιολογούνται από ακαδημαϊκούς δημοσιεύονται σε περιοδικά με τέλος δημοσίευσης. Οπότε, αν μετρήσουμε με βάση το άρθρο και όχι το περιοδικό, τότε μόνο το 6% των συγγραφέων που δημοσιεύουν σε περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης συνολικά (12% από το 50%) πληρώνουν τα τέλη από την τσέπη τους. Αυτά τα στοιχεία είναι μέσοι όροι και οι τιμές εξαρτώνται σημαντικά από τον τομέα ή το είδος του εργοδότη. Δείτε το Σχήμα 8 από τη μελέτη SOAP.
  • Αν βρείτε ένα υποσχόμενο περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης στον τομέα σας, αλλά δεν το έχετε ακούσει ποτέ, τότε διερευνήστε το. Για να το κάνετε αυτό δικτυωθείτε με έμπιστους συνεργάτες.
  • Γνωρίζετε τους συντάκτες; Τους εκτιμάνε στον τομέα σας; Είναι τα άρθρα του περιοδικού καλά;
  • Μην υποθέσετε ότι οι εκδότες που δεν τους γνωρίζετε είναι αδύναμοι. Το χαμηλό προφίλ δεν ταυτίζεται με την χαμηλή ποιότητα, κυρίως όταν τα περιοδικά είναι νέα. Και όλα τα περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης είναι νέα. Τα περισσότερα από τα νέα περιοδικά, ανοιχτής πρόσβασης ή μη ανοιχτής πρόσβασης, αντιμετωπίζουν το φαύλο κύκλο να χρειάζονται εξαιρετικές υποβολές άρθρων για να αποκτήσουν κάποιο κύρος και χρειάζονται κύρος για να αποκτήσουν εξαιρετικές υποβολές άρθρων. Μην καταδικάζετε τα περιοδικά γιατί είναι μόνο στη μέση της διαδικασίας για να βγούνε από αυτόν τον κύκλο. Ακόμα και τα νέα περιοδικά τα οποία είναι εξαιρετικά από την πρώτη ημέρα της δημιουργίας τους χρειάζονται χρόνο για να αναπτύξουν φήμη για την ποιότητά τους που ταιριάζει στην πραγματική τους ποιότητα. Όταν ένα νέο και όχι πολύ αναγνωρίσιμο περιοδικό αγωνίζεται για ορατότητα, μπορείτε να το βοηθήσετε να ξεφύγει από τον κύκλο με το να υποβάλλετε μερικά από τα καλύτερα άρθρα σας. Όπως αναφέρεται στο Faculty Advisory Council on the Library (Απρίλιος 2012) του Χάρβαρντ, "μετακινήστε το κύρος στην ανοιχτή πρόσβαση".
  • Είναι ο εκδότης μέλος του Open Access Scholarly Publishers Association (OASPA)? Ο OASPA έχει ένα κώδικα δεοντολογίας που απαιτεί την αξιολόγηση των ακαδημαϊκών, μια πιστοποίηση διαδικασίας για την αξιολόγηση του περιοδικού, τα τέλη και την ιδιοκτησία του περιοδικού, και απαγορεύει την αποστολή μαζικών μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (spam) για την αναζήτηση άρθρων ή μελών συντακτών. Τίμιοι εκδότες περιοδικών ανοιχτής πρόσβασης μπορεί να μην έχουν γίνει ακόμα μέλη του OASPA. Αλλά τίμιοι εκδότες πρέπει να ενθαρρύνονται να γίνουν μέλη, για να βοηθήσουν να διαδοθεί ο κώδικας δεοντολογίας του OASPA σε πολλούς εκδότες και πολλά περιοδικά. Αν η έρευνά σας για ένα συγκεκριμένο περιοδικό δεν παρουσιάζει στοιχεία που εμπιστεύεστε, τότε αποφύγετε να εμπιστευτείτε τους εκδότες που δεν είναι μέλη του OASPA, και μην αποφύγετε να το πείτε και σε άλλους. Αυτό θα τους δώσει ένα κίνητρο να ξεκαθαρίσουν τις πράξεις τους και να αποδείξουν τις διαθέσεις τους με το να γίνουν μέλη του οργανισμού.
  • Όταν βρείτε το κατάλληλο περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης, τότε υποβάλλετε το άρθρο σας, όπως θα κάνατε και σε ένα συμβατικό περιοδικό.
  • Αν δεν βρείτε το κατάλληλο περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης, τότε κοιτάξτε πάλι όταν θα δημοσιεύσετε το επόμενό σας άρθρο. Οι εξελίξεις αλλάζουν γρήγορα.
  • Μόνο μην υποθέτετε ότι δεν μπορείτε να κάνετε το άρθρο σας ανοιχτής πρόσβασης. Αν δεν μπορείτε να το κάνετε ανοιχτής πρόσβασης μέσω της χρυσής οδού (gold OA), δηλαδή μέσω ενός περιοδικού ανοιχτής πρόσβασης, τότε μπορείτε να το κάνετε ανοιχτής πρόσβασης μέσω της πράσινης οδού (green OA), μέσω ενός αποθετηρίου. Λεπτομέρειες θα βρείτε στο τμήμα πράσινη ανοιχτή πρόσβαση (green OA) παρακάτω.

Καταθέστε σε ένα αποθετήριο ανοιχτής πρόσβασης ("πράσινη" ανοιχτή πρόσβαση) - ("green" OA)

  • Βρείτε το κατάλληλο αποθετήριο, ακαδημαϊκό ή θεματικό για το άρθρο σας.
  • Τα ιδρυματικά αποθετήρια προσπαθούν να συλλέξουν την έρευνα ενός πανεπιστημίου. Τα θεματικά αποθετήρια προσπαθούν να συλλέξουν έρευνα σε ένα συγκεκριμένο θέμα.
  • Το ιδρυματικό αποθετήριο του Χάρβαρντ είναι το Digital Access to Scholarship at Harvard ή DASH. Όσοι είναι εγγεγραμμένα μέλη στο Χάρβαρντ μπορούν να καταθέσουν στο DASH. Μαθητές και Ερευνητικό Προσωπικό αυτό ισχύει και για εσάς.
  • Αν δεν υπάρχει ένα αποθετήριο ανοιχτής πρόσβασης στο ίδρυμά σας ή στο θέμα σας, τότε σκεφτείτε παγκόσμια αποθετήρια όπως Academia, Figshare, OpenDepot ή το Zenodo.
  • Μπορείτε επίσης να τοποθετήσετε τη δουλειά σας στην προσωπική σας ιστοσελίδα. Αλλά τα αποθετήρια είναι η καλύτερη βραχυπρόθεσμη λύση γιατί διατηρούν ψηφιακά το υλικό, παρέχουν σταθερές ιστοσελίδες (URLs), και θα συνεχίσουν να παρέχουν τη δουλειά σας ανοιχτής πρόσβασης ακόμα και όταν αλλάξετε δουλειά ή πεθάνετε.
  • Τις περισσότερες φορές μπορείτε νομίμως να κάνετε τη δουλειά σας ανοιχτής πρόσβασης μέσω ενός ανοιχτού αποθετηρίου ακόμα και αν έχετε εκδόσει σε ένα περιοδικό μη ανοιχτής πρόσβασης. Υπάρχουν δυο λόγοι. Πρώτον, οι περισσότεροι εκδότες που δεν είναι ανοιχτής πρόσβασης δίνουν άδεια για την πράσινη οδό (green OA) ανοιχτής πρόσβασης. Δεύτερον, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα υιοθετούν πολιτικές για να εξασφαλίσουν άδειες ακόμα και όταν οι εκδότες δεν δίνουν μόνιμη άδεια. Δυστυχώς αυτά είναι από τα καλύτερα κρυμμένα μυστικά στην ανοιχτή πρόσβαση, και πρέπει να ανταγωνιστούν απέναντι σε μερικές από τις πιο γνωστές παρεξηγήσεις σχετικά με την ανοιχτή πρόσβαση. Για παράδειγμα, ότι όλη η ανοιχτή πρόσβαση έρχεται μέσω της χρυσής ανοιχτής οδού (gold OA), ότι αν εκδίδεις σε περιοδικό μη ανοιχτής πρόσβασης αποκλείεται η πιθανότητα για ανοιχτή πρόσβαση, ότι οι εκδότες μη ανοιχτής πρόσβασης δεν κάνουν τίποτα για να προσαρμοστούν σε έναν κόσμο ανοιχτής πρόσβασης ή να διευκολύνουν τους συγγραφείς που θέλουν την ανοιχτή πρόσβαση, και ότι οι σχετικές άδειες ανήκουν πάντα στους εκδότες.

Δικαιώματα

  • Ανεξάρτητα από την οδό ανοιχτής πρόσβασης που θα αποφασίσετε να πάρετε, χρυσή οδό (gold OA) ή πράσινη οδό (green OA), το περιοδικό ή το αποθετήριο θα χρειαστεί αδειοδότηση για να κάνει τη δουλειά σας ανοιχτής πρόσβασης. Αλλά από ποιόν θα έρθει η αδειοδότηση; Η απάντηση εξαρτάται από το τι μπορεί να συμβεί με τα σχετικά δικαιώματα αφού γράψετε το άρθρο σας.
  • Όταν γράφετε ένα νέο άρθρο είστε ο κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων. Δε χρειάζετε να κάνετε αίτηση για πνευματικά δικαιώματα ή να καταχωρήσετε τη δουλειά σας σε κάποιο μητρώο. Γίνεται αυτόματα. Αν δεν έχετε μεταφέρει τα δικαιώματά σας σε άλλους, τότε η άδεια για την ανοιχτή πρόσβαση έρχεται από εσάς.
  • Μπορείτε να εγκρίνετε την έκδοση σε ένα περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης μέσω της χρυσής οδού (gold OA). Απλά υπογράψτε το συμβόλαιο έκδοσης.
  • Μπορείτε να εγκρίνετε την έκδοση σε ένα αποθετήριο μέσω της πράσινης οδού (green OA) για ένα μη εκδιδόμενο χειρόγραφο ή ένα προ-δημοσίευμα (preprint). Απλά κάντε την κατάθεση του χειρογράφου. Αν υπάρχει κάποιο πεδίο όπου μπορείτε να επιβεβαιώσετε ότι έχετε τα δικαιώματα να επιτρέψετε την ανοιχτή πρόσβαση, τότε συμπληρώστε το. Όμως, αν θέλετε να καταθέσετε ένα δημοσιευμένο άρθρο, τότε μπορεί να έχετε μεταφέρει ήδη μερικά δικαιώματα στον εκδότη. Οπότε διαβάστε τα παρακάτω.
  • Αν θέλετε να καταθέσετε ένα δημοσιευμένο άρθρο σε ένα αποθετήριο, τότε το αποθετήριο θα χρειαστεί την άδεια του δικαιούχου.
  • Αν έχετε διατηρήσει τα βασικά δικαιώματα όταν δημοσιεύσατε το άρθρο, το οποίο γίνεται σπάνια, τότε μπορείτε να εξουσιοδοτήσετε ανοιχτή πρόσβαση μέσω ενός αποθετηρίου από μόνος σας. Δεν χρειάζεται να συμβουλευτείτε ή να εμπλέξετε τον εκδότη.
  • Αν έχετε μεταφέρει τα βασικά δικαιώματα στον εκδότη, το οποίο είναι κοινή πρακτική, τότε θα χρειαστείτε την άδεια του εκδότη.
  • Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι παραδοσιακοί εκδότες ή μη ανοιχτής πρόσβασης δίνουν μόνιμη άδεια για ανοιχτή πρόσβαση μέσω της πράσινης οδού (green OA) από τον συγγραφέα.
  • Για να δείτε αν το περιοδικό ή ο εκδότης δίνει μόνιμη άδεια μπορείτε να διαβάσετε την άδεια χρήσης της έκδοσης με προσοχή. Ή μπορείτε να αναζητήσετε τον τίτλο του περιοδικού ή τον εκδότη στη βάση δεδομένων SHERPA RoMEO.
  • Στις περισσότερες περιπτώσεις η μόνιμη άδεια για ανοιχτή πρόσβαση μέσω της πράσινης οδού ισχύει για κείμενο που έχει αξιολογηθεί από συναδέλφους (peer review), και όχι για το κείμενο που έχει δημοσιευτεί. Για να εκμεταλευτείτε αυτή την άδεια θα χρειαστεί να αποκτήσετε αυτήν την εκδοχή (version) του κειμένου, χωρίς μεταγενέστερη επεξεργασία, και χωρίς τη σελιδοποίηση ή την εμφάνιση και αίσθηση που δίνει στο κείμενο ο εκδότης.
  • Η βάση δεδομένων SHERPA επίσης διατηρεί μια μικρότερη λίστα εκδοτών που δίνουν μόνιμες άδειες στους συγγραφείς να καταθέτουν τις δημοσιευμένες εκδόσεις των άρθρων σε ένα αποθετήριο ανοιχτής πρόσβασης.
  • Αν το περιοδικό ή ο εκδότης δεν δίνει μόνιμη άδεια για την πράσινη οδό (green OA) τότε δοκιμάστε μια από τις ακόλουθες στρατηγικές.
  • Ζητήστε την άδεια. Πολλοί εκδότες που δεν δίνουν μόνιμη άδεια θα συμφωνήσουν για αιτήματα κατά περίπτωση.
  • Χρησιμοποιείστε ένα συμβόλαιο προσθήκης των συγγραφέων (author addendum). Το συμβόλαιο προσθήκης των συγγραφέων είναι μια προτεινόμενη αναθεώρηση της άδειας χρήσης της έκδοσης, το οποίο έχει γραφτεί από έναν δικηγόρο, που δίνει στον συγγραφέα το δικαίωμα να επιτρέψει την ανοχτή πρόσβαση (και μερικές φορές και άλλα δικαιώματα). Επειδή είναι μόνο μια προτεινόμενη αναθεώρηση, οι εκδότες μπορεί να το δεχτούν ή να το απορρίψουν.
  • Για τη μόνιμη άδεια που θα σας επιτρέψει να κάνετε τα μελλοντικά άρθρα ανοιχτής πρόσβασης, χωρίς να υπάρχει εξάρτηση από τον εκδότη, μπορείτε να δημιουργήσετε στο ίδρυμά σας μια πολιτική σαν και αυτή του Χάρβαρντ, Harvard-style OA policy.
  • Με τις πολιτικές ανοιχτής πρόσβασης τύπου Χάρβαρντ, το καθηγητικό σώμα ενός ιδρύματος παρέχει στο ίδρυμα μη αποκλειστικά δικαιώματα για τα μελλοντικά τους ακαδημαϊκά άρθρα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να επιτραπεί ανοιχτή πρόσβαση μέσω ενός ιδρυματικού αποθετηρίου. Αυτό διαβεβαιώνει πως το καθηγητικό σώμα θα παρέχει τη δουλειά του ανοιχτής πρόσβασης...
  • ακόμα και όταν δεν δημοσιεύουν σε ένα περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης,
  • ακόμα και όταν το περιοδικό μη ανοιχτής πρόσβασης δεν δίνει τη μόνιμη άδεια για πράσινη ανοιχτή πρόσβαση (green OA),
  • και ακόμα όταν τα μέλη του καθηγητικού σώματος δεν έχουν διαπραγματευτεί ειδικούς όρους πρόσβασης ή δικαιώματα με τους εκδότες τους.